وایتهد چه می گوید؟ نقد یك كتاب

آلفرد نورث وایتهد -Alferd North Whitehead - (1948-1861) یكی از متفكران بزرگ عصر حاضر است كه با اثر سه جلدی خود به نام اصول ریاضی Principia Mathematical كه با همكاری برتراند راسل آن را نگاشت، به شهرت جهانی دست یافت. - زندگینامه برتراند راسل به قلم خودش، ترجمه احمد بیرشك، صص 4-202. - وایتهد با تألیف چند اثر مهم به بیان اندیشه ها و آراء فلسفی خود پرداخت. او از جمله اندیشمندانی است كه تنها به طرح مباحث انتزاعی فلسفه بسنده نكرده، بلكه به پژوهش و اظهارنظر در زمینه های مختلف حیات بشر از قبیل فرهنگ و تمدن، زیبایی و هنر، اخلاق و مسائل اجتماعی پرداخته است. یكی از آثار مهم او در خصوص مباحث مذكور، كتاب سرگذشت اندیشه ها - Adventures of Ideas - است. وایتهد این اثر را در سال 1932 به رشته تحریر كشانده است. به گفته خودش:

 

"این كتاب - در حقیقت - مطالعه ای در مفهوم تمدن و كوششی برای فهم این نكته است كه چگونه موجودات متمدن به منصه ظهور می رسند."

 

این كتاب همراه با دو اثر دیگر وی، یعنی "علم و دنیای جدید" - Science and The Modern World - و "پویش و حقیقت" - Reality and Process - كوششی است در بیان راهی جهت فهمیدن طبیعت اشیاء، و نشان دادن این كه چگونه آن راه فهمیدن، با بررسی دگرگونی های تجارب بشری ترسیم می گردد.

 

وایتهد یكی از بزرگ ترین متفكران معاصر جهان غرب است و موضوعاتی را كه او در آثار خود - به ویژه كتاب سرگذشت اندیشه ها - مطرح می كند، بسیار عمیق است. وی از جمله متفكرانی است كه اطلاعات گسترده ای از تاریخ اندیشه ها و تفكرات بشری دارد. فقط آگاهی های او در مورد اسلام ضعیف است و از این رو، گاه اظهارنظرهای نادرستی می كند. با وجود آن كه وی از صاحب نظران در زمینه های ریاضیات، منطق ریاضی و فیزیك است، تفكرات عمیقی هم در زمینه ماوراء طبیعت دارد. وایتهد در مسائل مربوط به انسان شناسی و انسان سازی نیز تفكرات عالی و قابل توجهی دارد. یكی از ویژگی های مهم تفكر او این است كه در معرفت شناسی، تنها به عقل نظری بسنده نمی كند، و برخورداری انسان از حكمت را در جهت شناخت انسان و جهان، بسیار موثر می داند. از دیگر ویژگی های وایتهد، عفت قلم و متانت سبك نویسندگی اوست و از این نظر، نقطه مقابل برتراند راسل قراردارد.

 

وی علی رغم متفكرانی چون هیوم، فروید، سارتر و كامو كه اندیشه های غلطی را در باب انسان عرضه كرده اند، به اندیشه های مثبت و اصولی درباره انسان می پردازد.

اگر طرز تفكرات بعضی از مغرب زمینی ها را غلط های كتاب تمدن بنامیم، در تفكرات وایتهد - مخصوصآ در این كتاب - صحیح های آن ها را تا حدود زیادی می توانیم پیداكنیم.

 

در این قسمت، برخی از اختلاف نظرها را در زمینه مسائل مربوط به تاریخ اندیشه، فلسفه، حقیقت، خداوند، مذهب، علت غایی، انسان، اخلاق، آزادی، هنر، تمدن بشری و اسلام بیان می كنیم.

 

 

تاریخ اندیشه ها

 

از نظر وایتهد، در سیر تاریخ اندیشه ها نوعی دوگانگی مشاهده می شود، زیرا از یك سو عوامل جبری در تاریخ موثرند و از سوی دیگر، آرمان های خودآگاهانه بشر. او عوامل جبری موثر را در تاریخ، بربرها در قدیم و نیروی بخار را در عصر جدید این گونه توضیح می دهد: "هر یك در عصر خود، عوامل فاقد شعوری بودند كه تمدن های زمان خویش را از نظم موروثی قدیم منحرف می كردند."

 

برای عوامل آگاهانه موثر در تاریخ نیز از نیروی مسیحیت و دموكراسی نام می برد كه: "منبعث از آرمان هایی بود كه خودآگاهانه مدون گردیده و با ادیان نیاكان كه موسسات اجتماعی آن زمان را تنظیم نموده و از آن ها محافظت می كردند، در تعارض بود."

 

ما نیز دوگانگی یا دو بعدی بودن تاریخ ایده ها را می پذیریم. این دو بعد، همان نمودهای فكری و عضلانی بشر است و اختلاف نظر ما با وایتهد در این است: وایتهد ملاك واقعی این دوگانگی را نشان نمی دهد، در حالی كه از نظر ما ملاك این دوگانگی همان دو بعدی بودن حیات است. بشر از یك سو دارای بعد مادی و طبیعی است كه ادامه و تحرك خود را می خواهد و از سوی دیگر، دارای بعد روحی و معنوی است كه مبتنی بر آگاهی و كمال جویی است. بعضی از پدیده های تاریخی برخاسته از حیات طبیعی محض، كاری به آرمان ها و فضایل انسانی ندارد و برخی دیگر، ریشه در كمال جویی انسان دارد. حركت پیامبران و حكمای راستین در جهت اصلاح و تنظیم بعد اولی (حیات طبیعی بشر) بوده است.

 

تعداد بازدید: ۲۹۲۳۰

فرم تماس

آدرس:

فلکه دوم صادقیه - بلوار آیت الله کاشانی - خ حسن آباد - کوچه 4 - پلاک 22 - ایران - تهران

کد پستی: 1481843465
مرکز فروش آثار:
ایمیل: info@ostad-jafari.com
تلفن ثابت: +9821 44091042 +9821 44005453
نمابر: +9821 44070200
حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری است
توسعه و پشتیبانی فنی شرکت توسعه همراه افزار ایرانیان